Author: EL

Yng Nghapel Soar, Llambed, mae yna gofeb i’r rhai o’r capel a gollodd eu bywydau yn y Rhyfel Mawr. Ar frig y rhestr mae enw Ella Richards. Nyrs oedd Ella a dreuliodd dair blynedd a hanner yn gwasanaethu y Groes Goch. Mae’n debyg mai hi oedd un o’r rhai cyntaf i fynd fel nyrs i’r Rhyfel o’r ardal pan ymunodd â’r 1af o Fehefin 1915. Cafodd ei geni yn blentyn i Timothy a Hannah...

Ganwyd Mary Jane Innes yn Llanfaches, Casnewydd ar y 18fed o Ebrill 1852. Wedi marwolaeth ei rhieni yn 1870, symudodd gyda’i brawd a’i chwaer, a gwraig ei brawd, i Seland Newydd. Cyrhaeddodd y teulu Auckland, Seland Newydd yn mis Hydref 1870, ar y llong Asterope. Wrth iddynt chwilio am rywle i fyw, aethant i Ngaruawahia. Yno, cyfarfu Mary Jane â Charles Innes, Albanwr oedd dros 20 mlynedd...

Ganwyd Phoebe Davies ar y 7fed o Chwefror 1864 yn Aberteifi.  Roedd ei thad wedi treulio cyfnod yng Nghaliffornia yn ystod y Rhuthr am Aur yn 1849, ac dychwelodd â’i deulu yn yr 1870au cynnar er mwyn gweithio gyda’r Pacific Mail Steamship Company. Pan roedd Phoebe yn yr ysgol, ennillodd ragbrawf gyda David Belasco, y cynhyrchydd theatr, ac o ganlyniad cafodd gynnig rhan yng...

Ganwyd Edna May Squires ar y 25ain o Fawrth 1915, mewn carafán garnifal ym Mhontyberem.  Dechreuodd ganu’n broffesiynol pan oedd yn 16, a gweithio mewn ffatri tun.  Symudodd i Lundain i weithio fel nyrs pan oedd yn 18, ac yn ystod y cyfnod hwnnw dechreuodd hi weithio yn y Burlington Club. Yn ystod ei chyfnod o weithio yno, cyfarfu â Charles Kunz, y pianydd Americanaidd, ac...

Ganwyd Elizabeth Amy Dillwyn ar yr 16eg o Fai 1845, yn Sgeti, Abertawe. Roedd hi’n ferch i Lewis Llewelyn Dillwyn a’i wraig Elizabeth. Roedd ei thad yn wleidydd Rhyddfrydol, ac yn aelod seneddol ar gyfer Abertawe am 37 mlynedd. Roedd yn berchennog ar Weithiau Sinc Dillwyn yn Abertawe.  Yn 1864, bu farw dyweddi Amy Dillwyn, Llewelyn Thomas o Lwynmadog, yn fuan cyn eu priodas....

Ganwyd Megan Watts ar y 12fed o Chwefror 1842 yn Nowlais, Merthyr Tudful. Roedd ei rhieni wedi ail-leoli yno o Sir Benfro. Roedd ei thad yn oruchwyliwr yn y fynwent leol.  Yn dilyn llwyddiant yng nghylchoedd cyngherddau De Cymru, cafodd wersi canu gan ddau o brif cerddorion Caerdydd ar y pryd, ac yn 1864 cychwynodd astudio yn yr Academi Frenhinol yn Llundain. Bu’n rhaid iddi...

Ganwyd Annie Powell yn mis Medi 1906, yn y Rhondda. Derbyniodd ei haddysg yn Ysgol Ramadeg Pentre. Datblygodd ei diddordeb mewn gwleidyddiaeth yn ystod ei chyfnod yng Ngholeg Hyfforddi Glamorgan yn yr 1920au. Hyfforddodd fel athrawes yn ystod cyfnod y Streic yn 1926, a phan gychwynnodd ddysgu yn Nhrebanog, gwelodd raddfa’r dlodi oedd yno. Ymunodd â’r Blaid Lafur, ond roedd...

Roedd Jane Arden yn actores a chynhyrchydd ffilm Cymreig. Cafodd ein geni’n Norah Patricia Morris i deulu oedd yn byw yn 47 Twmpath Road ym Mhontypŵl, ar y 29ain o Hydref 1927. Roedd hi’n nith i’r cantor Parry Jones. Astudiodd actio yn yr Academi Frenhinol, yn Llundain, cyn cychwyn ei gyrfa ar y teledu ac yn y sinema yn y 1940au hwyr. Bu’n actio mewn addasiad teledu...

Morfydd Llwyn Owen (1891-1918) Ganwyd Morfydd Llwyn Owen ar y 1af o Hydref 1891, yn Nhrefforest yn Sir Forgannwg. Roedd ei rhieni yn gerddorion, ac roeddent hefyd yn rhedeg busnes clustogwaith.  Erbyn iddi droi’n 16, roedd hi’n cael gwersi preifat gan Yr Athro David Evans ym Mhrifysgol Caerdydd. Yn 1909, pan oedd yn 19, cyhoeddodd ei darn cyntaf o gerddoriaeth: emyn dôn o’r enw...

Ganwyd Jane Brereton yn 1685, yn ail ferch i Ann a  Thomas Hughes o Fryn-Griffith, ger y Wyddgrug yn Sir y Fflint. Mi dderbyniodd addysg nes ei bod hi’n 16, oedd yn anghyffredin ar gyfer y cyfnod. Bu farw ei thad tua’r flwyddyn 1701. Yn 1711, mi briododd Thomas Brereton o Rydychen. Ganwyd dau fab a dwy ferch iddynt. Cafodd Thomas Brereton yrfa lenyddol yn Llundain, yn cyhoeddi...