Category: G. 1800-1900

Ganwyd Amy Roberts Ruck yn Rawalpindi yn y Punjab yn India ar yr 2il o Awst 1878.  Hi oedd yr hynaf o wyth o blant Arthur Ashley Ruck, a oedd yn sywddog yn y fyddin. Roedd ei mam, Elizabeth Elaeanor D‘Arcy hefyd yn hanu o deulu milwrol. Pan oedd yn ddwy flwydd oed, ac yn rhugl yn Hindwstani a Saesneg, anfonwyd Berta yn ôl i Gymru at ei mam gu, Mary Ann Ruck, a oedd yn Gymraes.  Roedd...

Yn aml cyfeirir at Jano Elizabeth Davies fel Mrs Clement Davies.  Yn ôl traddodiad y cyfnod daeth yn adnabyddus yn enw ei gŵr, sef arweinydd y Blaid Ryddfrydol. Ganwyd Jano yn Bow yn Llundain ar 3ydd Mai 1882.  Roedd ei mam, Margaret yn enedigol o Langwyryfon ger Aberystwyth.  Yng Nghyfrifiad 1881 mae Margaret yn byw yn Princess Street yn Aberystwyth gyda’i gŵr, David...

Ym mynwent y Waun Ddyfal yng Nghaerdydd mae yna gofeb o farmor gwyn sy’n cofio merch pedair ar ddeg oed a fu farw mewn damwain rhyfedd ym 1896.   Bedd Louisa Maud Evans ydyw.  Cafodd ei hadnabod tan ryw bythefnos cyn ei marwolaeth fel Louie Evans – ac wedyn am y pythefnos olaf fel Madamoisellle Albertini.  Fe’i lladdwyd mewn damwain balŵn yn yr awyr uwchben Caerdydd. Credir...

Yn aml cyfeirir at Mary Phillips fel “y ferch gyntaf i ddod yn feddyg yng Nghymru” – ond mewn ymateb i erthygl yn y Western Mail yn 1900 cywirodd hi’r newyddiadura a nodi mai hi oedd y gyntaf i raddio o Ysgol Feddygaeth Caerdydd – ond bod o leiaf tair un feddygon benywaidd o’i blaen hi yng Nghymru. Ganed Mary yn ferch ffarm ym mhentref Merthyr Cynog ger Aberhonddu yn 1875.  ...

Lulu Griffiths (1849 – 1885) a Margaret Griffiths,  Y Fonesig Herkomer (1857 – 1934) Yn ardal Bushey yn Hertfordshire roedd yna gartref anhygoel o waith y pensaer o America, Henry Hobson Richardson.  O’r tu allan roedd yn rhyfeddod o ddylwanwadau gothig, Fictorianaidd, Arts and Crafts ac Almeinig, ymhlith eraill.  Adeiladwyd y tŷ ar gyfer yr artist Hubert von Herkomer a...

Ellen Edwards (neé Francis) ‘Athrawes y Morwyr’ (1810-1889) ‘Dystaw weryd, Mrs. Edwards dirion,A gywir gerir;–  gwraig o ragorion;– Athrawes oedd i luoedd o lewion,Y rhai uwch heli wnant eu gor’chwylion,Urddas gaed drwy addysg hon – ni phaid lluMor ei mawrygu, tra murmur eigion. (Yr Herald Cymraeg, 7 Medi 1909, t. 6.) Yn ystod ei hoes, llwyddodd Ellen Edwards i hyfforddi...

Joan Howson Yn Eglwys Sant Beuno, Penmorfa, mae yna ddwy ffenest liw yn y cyntedd yn dangos Sant Cybi a Sant Cyngar.  Yn ôl y sôn maent gan Joan Howson ac yn dyddio i’r cyfnod rhwng y rhyfeloedd. Ganwyd Joan Howson ym mis Mai 1885 yn Overton, Sir y Fflint.  Daeth o deulu eglwysig; roedd yn ferch i’r Parchedig George Howson a’i wraig Ethel. Roedd yn wyres hefyd i Ddeon Caer ac...

Menywod Llanerchaeron Elizabeth Lewis,  Corbetta Powell,  Mary Ashby Mettam, Annie Ponsonby a Mary Peregrine Yn 2018 cynhaliwyd arddangosfa yn Llanerchaeron i nodi canrif ers I fenywod gael y bleidlais.  “Pŵer y Bais” oedd enw’r arddangosfa a rannodd hanesion pedair a fu, y neu tro, yn ddylanwadol, yn benderfynol ac yn lleisiau cryf yn hanes yr ystâd. Adeiladwyd y...

Ruth Mynachlog oedd fy hen fam-gu.  Yn 1939, a hithau’n 83 mlwydd oed, cyhoeddodd ei hatgofion sy’n drysor teuluol ond sydd hefyd yn gofnod pwysig o fywyd yn Ne Ceredigion yn ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Union 80 mlynedd yn ddiweddarach mae “Atgofion Ruth Mynachlog” wedi’u hargraffu eto. Wrth iddynt gael eu gwerthfawrogi o’r newydd mae’r wraig o Dalgarreg bellach...

MARGARET EVANS Cafodd Margaret Evans ei dwyn o flaen Llys Ynadon Caernarfon yn 1883, gan ei bod wedi cweryla â’i chymdoges Margaret Griffith. Roedd ieir Margaret Griffiths wedi crwydro i iard Margaret Evans, ac aeth Margaret Evans ar ei gliniau a darllen pennod o’r Beibl iddynt gan eu melltithio. Pan gofynnwyd i Margaret Evans ymateb i’r cyhuddiad yn y llys, dwedodd fod Margaret Griffith...