Category: G. 1800-1900

Mae stori arbennig Mary King Sarah yn dangos y cysylltiadau agos a fodolai ymysg cymunedau chwarelyddol yng Nghernyw, yr UDA ac yng ngogledd Cymru yn ogystal â’r traddodiad cerddorol gref a ffynnai ar draws y bröydd llechi. Fe’i ganed yn Nhalysarn, Dyffryn Nantlle ym 1885 ac er bod ei henw yn ymddangos fel enw llwyfan, dyma oedd ei henw bedydd. Roedd ei nain a’i thaid ar ochr ei thad,...

Ganwyd Thereza Dillwyn Llewelyn yn 1834 ym Mhenllergaer yn Abertawe. Roedd ei thad, John Dillwyn Llywelyn, yn ffotograffydd ac yn fotanegydd. Roedd ei theulu’n ymwneud llawer â maes ffotograffiaeth wyddonol. Roedd ei modryb, Mary Dillwyn, yn un o’r ffotograffwyr benywaidd cyntaf yng Nghymru. Roedd hi’n gyfnither i Amy Dillwyn. Datblygodd Thereza ddiddordeb mewn ffotograffiaeth a...

Ganwyd Margaret yng Nghaerdydd ym mis Mehefin 1888.  Roedd ei thad yn ddyn busnes ym myd y llongau a bu’n byw am gyfnod yn Windor Road yn y Barri. Cafodd ei haddysgu adref cyn iddi fynd i Goleg Technegol Caerdydd/ Ysgol Gelf Caerdydd lle enillodd Fedal Aur am ei Chelf yn 1904. Aeth wedyn i’r Pelham School of Art yn Kensington am flwyddyn cyn ymuno â’r Academi Brenhinol ym 1906....

Pan gyfarfu Mrs Gwynne Holford â’r milwr F. W. Chapman ym 1915 daeth i benderfyniad a fyddai’n newid bywydau. Doedd y Rhyfel Mawr ond megis dechrau ond pan aeth Mrs Gwynne Holford i’r ysbyty milwrol gwelodd dros ei hun sut oedd rhai milwyr wedi eu hanafu. Penderfynodd yn y fan a’r lle y byddai’n agor ysbyty lle gallai gwyddoniaeth a thechnoleg helpu’r rhai oedd wedi colli breichiau...

Yng Nghapel Soar, Llambed, mae yna gofeb i’r rhai o’r capel a gollodd eu bywydau yn y Rhyfel Mawr. Ar frig y rhestr mae enw Ella Richards. Nyrs oedd Ella a dreuliodd dair blynedd a hanner yn gwasanaethu y Groes Goch. Mae’n debyg mai hi oedd un o’r rhai cyntaf i fynd fel nyrs i’r Rhyfel o’r ardal pan ymunodd â’r 1af o Fehefin 1915. Cafodd ei geni yn blentyn i Timothy a Hannah...

Ganwyd Mary Jane Innes yn Llanfaches, Casnewydd ar y 18fed o Ebrill 1852. Wedi marwolaeth ei rhieni yn 1870, symudodd gyda’i brawd a’i chwaer, a gwraig ei brawd, i Seland Newydd. Cyrhaeddodd y teulu Auckland, Seland Newydd yn mis Hydref 1870, ar y llong Asterope. Wrth iddynt chwilio am rywle i fyw, aethant i Ngaruawahia. Yno, cyfarfu Mary Jane â Charles Innes, Albanwr oedd dros 20 mlynedd...

Ganwyd Phoebe Davies ar y 7fed o Chwefror 1864 yn Aberteifi.  Roedd ei thad wedi treulio cyfnod yng Nghaliffornia yn ystod y Rhuthr am Aur yn 1849, ac dychwelodd â’i deulu yn yr 1870au cynnar er mwyn gweithio gyda’r Pacific Mail Steamship Company. Pan roedd Phoebe yn yr ysgol, ennillodd ragbrawf gyda David Belasco, y cynhyrchydd theatr, ac o ganlyniad cafodd gynnig rhan yng...

Ganwyd Elizabeth Amy Dillwyn ar yr 16eg o Fai 1845, yn Sgeti, Abertawe. Roedd hi’n ferch i Lewis Llewelyn Dillwyn a’i wraig Elizabeth. Roedd ei thad yn wleidydd Rhyddfrydol, ac yn aelod seneddol ar gyfer Abertawe am 37 mlynedd. Roedd yn berchennog ar Weithiau Sinc Dillwyn yn Abertawe.  Yn 1864, bu farw dyweddi Amy Dillwyn, Llewelyn Thomas o Lwynmadog, yn fuan cyn eu priodas....

Ganwyd Megan Watts ar y 12fed o Chwefror 1842 yn Nowlais, Merthyr Tudful. Roedd ei rhieni wedi ail-leoli yno o Sir Benfro. Roedd ei thad yn oruchwyliwr yn y fynwent leol.  Yn dilyn llwyddiant yng nghylchoedd cyngherddau De Cymru, cafodd wersi canu gan ddau o brif cerddorion Caerdydd ar y pryd, ac yn 1864 cychwynodd astudio yn yr Academi Frenhinol yn Llundain. Bu’n rhaid iddi...

Morfydd Llwyn Owen (1891-1918) Ganwyd Morfydd Llwyn Owen ar y 1af o Hydref 1891, yn Nhrefforest yn Sir Forgannwg. Roedd ei rhieni yn gerddorion, ac roeddent hefyd yn rhedeg busnes clustogwaith.  Erbyn iddi droi’n 16, roedd hi’n cael gwersi preifat gan Yr Athro David Evans ym Mhrifysgol Caerdydd. Yn 1909, pan oedd yn 19, cyhoeddodd ei darn cyntaf o gerddoriaeth: emyn dôn o’r enw...